Marian Bogusz

W połowie lat 50. współpracując ze Zbigniewem Dłubakiem i Kajetanem Sosnowskim założył Grupę 55. Jej powstanie było nie tylko wyrazem buntu wobec niedawnej dominacji socrealizmu w rozmaitych dziedzinach życia kulturalnego, ale również wyrazem sprzeciwu wobec nieco już skostniałej, a wciąż promowanej w akademiach jako rodzaj kanonu, estetyzującej sztuki całkowicie oderwanej od otaczającej rzeczywistości. Bogusz, który odgrywał w grupie zasadniczą rolę, był również współtwórcą jednej z pierwszych powojennych polskich galerii pokazujących sztukę współczesną – Galerii Krzywe Koło, która od roku 1956 działała w stołecznym Staromiejskim Domu Kultury. Program galerii nie obejmował wyłącznie działalności ekspozycyjnej; ideą Bogusza było stworzenie podstaw stałej muzealnej kolekcji prac polskich twórców awangardy. Zbiór ten jest częścią kolekcji sztuki nowoczesnej Muzeum Narodowego w Warszawie.

Marian Bogusz inspirował Wystawę Sztuki Nowoczesnej w Krakowie (1948-49), która była przełomowym wydarzeniem w historii sztuki polskiej. Dzięki jego współudziałowi i otwartości na nowe propozycje artystyczne, został też określony model eksperymentalnych spotkań twórczych o pionierskim charakterze, jak Plener Koszaliński w Osiekach (1963), Biennale Form Przestrzennych w Elblągu (1965), Sympozjum Wrocław‘70, Lubelskie Spotkania Plastyczne (1976-78). Te „imprezy-laboratoria” przez długie lata decydowały o obliczu polskiej sztuki. Artysta brał udział w licznych zagranicznych plenerach i sympozjach, m.in. w Aalborg w Danii, Urbanum’71 w Norymberdze. Wystawy swoich dzieł prezentował na wszystkich kontynentach. Siła niezwykłej osobowości i zdolności organizatorskie pozwalają zaliczyć go do najaktywniejszych animatorów powojennego życia artystycznego w Polsce. Umiejętnie wykorzystywał struktury i propagandę socjalistycznego państwa dla realizacji różnych koncepcji nowoczesnej twórczości artystycznej.

W swoich dziełach malarskich starał się łączyć wyrazistość języka, stosowanych środków ekspresji (jak widoczna, uderzająca deformacja postaci, architektury, przedmiotów, płasko kładziony zdecydowany kolor) z potrzebą nadawania im metaforycznego sensu. Obie te skłonności zatarły się, kiedy w latach 60. zainteresował się malarstwem materii. Zrezygnował wówczas nie tylko z metafory, ale wręcz z jakiejkolwiek aluzyjności, starając się wyeksponować autonomiczne wartości dzieła sztuki, zwłaszcza zaś fakturę obrazu. Ujawnił, jeszcze silniej niż w pracach wcześniejszych, wrażliwość na kolor, umiejętność wydobywania z plamy barwnej licznych odcieni i niuansów. Niektóre z prac tego rodzaju posiadają charakterystyczną dla tej poetyki strukturę reliefową, która pozwoliła na uzyskanie dodatkowych efektów bliskich informelu. Eksperymentował również z efektami naruszającymi fizyczność i płaszczyznę płótna, wykorzystując elementy kolażu i ambalażu. W latach siedemdziesiątych fascynował go problem przestrzeni i światła – powstające między nimi relacje. Zmarł 2 lutego 1980 r. w Warszawie.

Już w 1984 r. w Muzeum Regionalnym w Pleszewie zorganizowano pierwszą wystawę malarstwa Mariana Bogusza, która zapoczątkowała kolekcję jego dzieł. W 1988 r. odbywa się druga wystawa „Blachy Bogusza”, zestawiona z dzieł będących już własnością muzeum. W połowie 1990 r. umiera żona artysty Eulalia Bogusz, która przekazuje w darze dla muzeum 146 dzieł. Obecnie w kolekcji znajduje się 218 dzieł: 74 obrazy i 144 prace na papierze.

Dnia 12 lutego 2008 r. w pleszewskim muzeum dr Bożena Kowalska promowała pierwszą, pełną monografię Bogusza. Autorka – doktor nauk humanistycznych, krytyk i teoretyk sztuki współczesnej- spotykała się z Boguszem wielokrotnie i zamiar napisania tej książki zrealizowała po wielu latach jako 20. pozycję w swoim dorobku literackim. Od 1956 r. publikuje artykuły o sztuce w czasopismach krajowych i zagranicznych, rozprawy naukowe, eseje, opracowania monograficzne oraz wstępy do katalogów. Podczas promocji wykład o roli Bogusza w kształtowaniu się oblicza sztuki polskiej II połowy XX wieku i reperkusjach współczesnych, prowadził prof. dr hab. Grzegorz Dziamski (wykładowca m.in. ASP i UAM w Poznaniu). Dyskusję podjęła autorka: przypomniała okoliczności, w jakich tworzył Bogusz i jaki wpływ na środowisko artystyczne tamtych czasów miała jego niezwykła osobowość. Naświetliła istotne fakty z życia artysty i animatora, który był twórcą wielu ważnych przedsięwzięć środowiskowych i ogólnopolskich o różnorodnym, zwykle awangardowym charakterze. Wystąpienia wywołały wspomnienia i dyskusję o artyście wśród gości przybyłych z wielu ośrodków artystycznych w kraju, członków jego rodziny i wielu pleszewian, a wśród nich nielicznych już kolegów z liceum: Arkadiusza Marciniaka, Mariana Straburzyńskiego i Bonifacego Wróblewskiego. Spotkanie to odbyło się wśród 60 prac Bogusza pochodzących z różnych okresów twórczości artysty.

Książka Bożeny Kowalskiej „Bogusz – artysta i animator” otrzymała I nagrodę Marszałka Województwa Wielkopolskiego „Izabella’2007” w corocznym konkursie dla muzeów w kategorii wydawnictw.

Zarówno pleszewska kolekcja dzieł Bogusza, jak i towarzysząca jej monografia artysty, spowodowały zainteresowanie tematem wśród wielu muzeów, galerii i ośrodków artystycznych w Polsce. Najwcześniej o Bogusza poprosił Elbląg. Tamtejsza CS Galeria EL zorganizowała wystawę „Marian Bogusz – retrospektywa”. W dniach od 9.10 do 02.11.2008r. w pojezuickiej budowli gotyckiej, na przestrzeni blisko 800 m², eksponowano 90 obrazów Bogusza z pleszewskiej kolekcji. Elblążanie mają szczególny sentyment do tego artysty, który od 1964r. wspólnie z Gerardem Kwiatkowskim wykreował słynne Biennale Form Przestrzennych, a stworzone wówczas realizacje artystyczne do dzisiaj istnieją w urbanistyce miasta. Również w nadchodzącym roku, od 23 stycznia 2009 r. nastąpi prezentacja wybranych dzieł z pleszewskiej kolekcji w Mazowieckim Ośrodku Sztuki Współczesnej „Elektrownia” w Radomiu. Następne wystawy, w Poznaniu i Katowicach są w trakcie uzgodnień.

Jerzy Szpunt